Pomnik Bitwy Warszawskiej nie powstanie. Sprzeciwili się mieszkańcy

Niewiele wiadomości mogło wywołać większe zdziwienie i zaskoczenie niż ta, która dotarła do opinii publicznej zaledwie kilka dni przed obchodami 104. rocznicy Bitwy Warszawskiej. 9 sierpnia Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosiło, że projekt budowy pomnika upamiętniającego to wydarzenie zostaje wstrzymany. Pomnik, który miał stanąć na warszawskim placu Na Rozdrożu, nie powstanie – przynajmniej na razie.

Decyzja ta, która zapadła po długotrwałych konsultacjach i rozważaniach, była wynikiem licznych kontrowersji, jakie narastały wokół lokalizacji pomnika. W komunikacie Instytutu Adama Mickiewicza, który był inwestorem odpowiedzialnym za realizację monumentu, wskazano na szereg czynników, które doprowadziły do tej decyzji. 

- Proces ten powinien przebiegać z poszanowaniem woli społecznej, przepisów prawa oraz wszystkich stron zainteresowanych i zaangażowanych w realizację tego przedsięwzięcia – podkreślono w oświadczeniu IAM.

Sprzeciw lokalnej społeczności i problemy prawne

Głównym powodem wstrzymania budowy była opinia lokalnej społeczności, w tym mieszkańców Wspólnoty Mieszkaniowej „Rozdroże”, którzy od początku byli przeciwni zmianom na placu. Mieszkańcy domagali się zachowania istniejącej tam fontanny, która wraz z otaczającą ją zielenią stanowiła ważny element przestrzeni publicznej. W odpowiedzi na ich skargę, Wojewódzki Sąd Administracyjny uchylił w kwietniu 2024 roku decyzję wojewody mazowieckiego, która pierwotnie utrzymywała w mocy plany budowy pomnika. To orzeczenie sądowe stało się decydującym momentem, który ostatecznie doprowadził do wstrzymania inwestycji.

W obliczu tych wydarzeń, Ministerstwo Kultury zadecydowało o wycofaniu finansowania projektu, a Instytut Adama Mickiewicza zawiesił wszelkie działania związane z budową pomnika. 

- Niniejszym z uwagi na potrzebę zrewidowania dotychczasowych założeń dotyczących upamiętnienia, powstaje przestrzeń dla rozmowy z instytucjami rządowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi, której założeniem będzie wypracowanie przyszłej formuły upamiętnienia – dodał IAM w swoim komunikacie.

Ambitny projekt i jego znaczenie

Pomnik Bitwy Warszawskiej 1920, którego projekt został wyłoniony w konkursie, miał być nowoczesnym miejscem pamięci, przyciągającym zarówno mieszkańców Warszawy, jak i turystów. Zwycięski projekt autorstwa pracowni Mirosława Nizio (Nizio Design International) przewidywał stworzenie placyku w formie tarczy zegara, na którym miały być umieszczone multimedialne strumienie wody. Te nowatorskie elementy miały pełnić funkcję ekranów do projekcji, co nadawałoby miejscu niepowtarzalny charakter. Dominującym elementem całej konstrukcji miała być 23-metrowa wieża, która później została powiększona do 36 metrów. Zmiany te miały na celu podkreślenie monumentalnego charakteru upamiętnienia tego historycznego wydarzenia.

Całkowity koszt inwestycji oszacowano na ponad 34 miliony złotych, co uczyniło ją jedną z największych tego typu w ostatnich latach w Polsce. Pomimo tego, że prace przygotowawcze, w tym wzmocnienie zabytkowego ceglanego kanału ukrytego pod ziemią, były już zaawansowane, projekt napotkał na szereg problemów, które ostatecznie doprowadziły do jego zawieszenia.

„Cud nad Wisłą” bez odpowiedniego upamiętnienia?

W kontekście wstrzymania budowy pomnika warto przypomnieć znaczenie Bitwy Warszawskiej 1920 roku, którą miało upamiętniać to monumentalne dzieło. Bitwa, znana również jako „Cud nad Wisłą”, była jednym z kluczowych starć w wojnie polsko-bolszewickiej i miała ogromne znaczenie nie tylko dla Polski, ale i dla całej Europy. W dniach 12-25 sierpnia 1920 roku, siły polskie pod dowództwem marszałka Józefa Piłsudskiego zdołały powstrzymać ofensywę Armii Czerwonej, która zmierzała ku zachodniej Europie, niosąc ze sobą rewolucję bolszewicką. To zwycięstwo nie tylko uratowało odradzającą się Rzeczpospolitą, ale również miało kluczowy wpływ na przyszłość kontynentu, powstrzymując rozprzestrzenianie się ideologii komunistycznej.

Dziś, mimo że planowany pomnik nie powstanie, pamięć o Bitwie Warszawskiej pozostaje żywa. Decyzja o wstrzymaniu budowy może być impulsem do dalszych dyskusji na temat formy i miejsca, które najlepiej oddałyby hołd bohaterom tamtych dni. 

- Niniejszym z uwagi na potrzebę zrewidowania dotychczasowych założeń dotyczących upamiętania, powstaje przestrzeń dla rozmowy z instytucjami rządowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi, której założeniem będzie wypracowanie przyszłej formuły upamiętnienia - zapowiada Instytut Adama Mickiewicza.